Η Καρθαία είναι ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος του νησιού. Όπως προκύπτει από τα ευρήματα, πρέπει να ήταν η σημαντικότερη από τις τέσσερις πόλεις-κράτη. Τα πρωιμότερα ευρήματα στο χώρο ανάγονται στην πρωτοκυκλαδική περίοδο αλλά είναι σποραδικά και δεν τεκμηριώνουν μια τόσο πρώιμη εγκατάσταση στο χώρο. Ο πρώτος πυρήνας κατοίκησης της Καρθαίας διαμορφώθηκε στους γεωμετρικούς χρόνους. Σταδιακά η πόλη αναπτύχθηκε, φθάνοντας σε περίοδο ακμής κατά τον 6ο και 5ο αι. π.Χ. και φαίνεται να υφίσταται ως οικισμός μέχρι και τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους.
Ο χώρος περιλαμβάνει μια ακρόπολη οχυρωμένη με τείχη μήκους άνω των 2 χλμ. με πύλες, πύργους και ογκόλιθους. Ο κυριότερος χώρος της πόλης είναι ο δωρικός ναός του Πυθίου Απόλλωνος (περ. 530 π.Χ.). Στον πρόναο και στην «πλατεία», εμπρός από το ναό, σώζονται πολλές βάσεις και βάθρα αναθημάτων, όπως και σειρά βάθρων ψηφισμάτων της βουλής και του δήμου των Καρθαιέων. Άλλος ένας δωρικός ναός (περ. 500 π.Χ.) έχει αποδοθεί υποθετικά στην Αθηνά εξαιτίας ενός αγάλματος της θεάς που μάλλον προέρχεται από αέτωμα του ναού. Είναι ο παλαιότερος γνωστός δωρικός περίπτερος ναός στις Κυκλάδες. Τα αετώματα και τα ακρωτήρια του στόλιζαν αγαλματικές συνθέσεις με θέμα την Αμαζονομαχία, τις οποίες μπορείτε να δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ιουλίδας). Στο χώρο βρίσκεται επίσης το αδιευκρίνιστης λειτουργίας και επίσης δωρικού ρυθμού «κτήριο D»(περ. 300 π.Χ.), που οφείλει το συμβατικό του όνομα στο γράμμα D, με το οποίο το σημείωσε ο Δανός αρχαιολόγος Brοndsted, στο πρώτο σκαρίφημα του χώρου, το 1811. Τέλος, στη δυτική πλαγιά της ακρόπολης βρίσκεται το λιθόκτιστο θέατρο της αρχαίας πόλης, που ανάγεται στην ελληνιστική περίοδο. Το 2015 ολοκληρώθηκε η ανασκαφή του, αποκαλύπτοντας ένα μικρού μεγέθους, απλής κατασκευής και εξ ολοκλήρου κτιστό θέατρο με χωρητικότητα 880 θέσεων. Δημιουργήθηκε κατά την ελληνιστική εποχή ενώ στους υστερορωμαϊκούς χρόνους αναπτύχθηκε σε τμήμα του συγκρότημα λουτρών.
Στον διπλό όρμο της Καρθαίας διακρίνεται σήμερα καταβυθισμένος ο αρχαίος λιμενοβραχίονας ενώ στην κορυφή της λοφοσειράς της Άσπρης Βίγλας, όπου υψώνεται σήμερα το ξωκλήσι της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, βρισκόταν αρχαίος ναός. Στις πλαγιές των λόφων απλώνονταν οικίες, όπως μαρτυρούν τμήματα δομικού υλικού και χρηστικά αντικείμενα. Νότια του θεάτρου, ανατολικά του ναού του Απόλλωνος, σώζεται σύστημα δεξαμενών για την υδροδότηση της πόλης (ελληνιστικών και υστερορωμαϊκών χρόνων). Μέσα στου ναό του Απόλλωνος και γύρω από το ναό της «Αθηνάς» έχουν ανοιχτεί τάφοι του 6-7ου αι. μ.Χ., συχνά επενδυμένοι με αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη που έχουν επαναχρησιμοποιηθεί. Τα σημαντικά ευρήματα των ανασκαφών της Καρθαίας εκτίθενται πλέον στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ιουλίδας.
Μέσο Πρόσβασης:
Η πρόσβαση στην Καρθαία εξασφαλίζεται είτε από τέσσερα λιθόστρωτα παραδοσιακά μονοπάτια, ενταγμένα σε δίκτυο οδοιπορικού τουρισμού με ειδική σήμανση (Αγ. Συμεών, Κάτω Μεριά, Σταυρουδάκι, Χαβουνά) είτε από σύντομο μονοπάτι από τον όρμο Καλησκιάς. Δυνατή είναι και η από θαλάσσης προσέγγιση.
Πρόσβαση ΑμεΑ:
Δεν υπάρχει πρόβλεψη.
Ώρες λειτουργίας:
Ο χώρος είναι διαρκώς επισκέψιμος και χωρίς εισιτήριο.
